In de vorige kiek schreef ik, dat er ooit zes scholen waren in Valthermond. Nou, kan jullie vertellen dat er nog meer kerken waren. Ooit waren er zeven kerken in Valthermond.
Vanaf 1853, het ontstaan van Valthermond, kwamen vanuit alle windstreken mensen naar Valthermond om voornamelijk in het veen te werken. En zo nam een ieder zijn/haar eigen geloof mee. Maar ook door de armoede vonden godsdienstige stromingen in deze omstreken een voedingsbodem. Echter in de beginjaren hadden de kerkgenootschappen maar enkele leden, niet genoeg om een kerk te onderhouden. In het begin van het ontstaan van Valthermond moesten de gelovigen dan ook naar andere plaatsen om te kerken. Maar er werden ook kerkdiensten gehouden bij mensen thuis. Toch groeide het aantal gelovigen al snel in Valthermond. Dat hield in dat er lokaaltjes en kerken gebouwd werden. De Katholieken uit Valthermond kerkten wel al in Zandberg.
Kerk 11
In 1883 werd op plaats 11 aan het Zuiderdiep een hervormde kerk gebouwd (vrijzinnig). De kerk werd voornamelijk gesticht door de welgestelde boeren uit Valthermond. Zij hielden er een liberaal vrijzinnige standpunt op na. In 1883 werd in Valthermond ook een protestantenbond opgericht. Zij hielden bij logement Burghgraaf aan het Noorderdiep, op plaats 2, hun samenkomsten. Echter in kerk 11 waren er ook meningsverschillen. De vrijzinnigen waren wat vrijer in hun opvattingen wat het geloof betrof. De orthodoxen hielden zich vast aan het woord van God. En zo scheiden een groep zich af van kerk 11. In 1898 liet deze groep, op het vooraf van plaats 44 aan het Zuiderdiep, een kerk bouwen. Zowel kerk 11 als kerk 44 hadden een tweede kerkgebouwtje. Mensen die slecht ter been waren of om wat voor reden ´s morgens niet naar de kerk konden, hadden de mogelijkheid om naar één van deze gebouwtjes te gaan voor een kerkdienst. Kerk 11, had op plaats 89 aan het Zuiderdiep zo’n kerkje en kerk 44 op plaats 88 naast school 87. Door steeds minder kerkgangers, doet de vrijzinnige kerk 11 al jaren geen dienst meer als kerk. Het is nu Cultureel centrum no. 11.
Kerk 44
Zoals eerder vermeld keerden een groep orthodoxen zich af van kerk 11, en bouwden op plaats 44 een nieuwe kerk, Zuiderdiep 333 vroeger K174. In de volksmond kerk 44 of te wel ‘Bethelkerk’. Omdat het een afsplitsing van kerk 11 was, werd het niet als zelfstandige gemeente erkend. De kerk had geen dominee, maar een evangelist. Deze evangelist mocht niet de doop en het avondmaal bedienen. Hiervoor week men uit naar omliggende dorpen. In 1975 werd het een buitengewone wijkgemeente. En toen mocht de kerk ook een dominee beroepen. Als eerste dominee van de kerk werd dominee de Vries benoemd. De kerk had veel jeugd, en in de beginjaren vijftig werd er achter de kerk een jeugdgebouw gebouwd. In 1995 is alles afgebroken en is er een nieuwe kerk gebouwd, met de naam ‘de Hoeksteen’. De gemeente is nu een PKN gemeente, in samenwerking met Valthe, maar er is ook een goede band met Nieuw Weerdinge en Roswinkel.
Gereformeerde kerk vrijgemaakt
De gereformeerde Valthermonders kerkten in de beginjaren eerst in Musselkanaal. Echter na vele vergaderingen werd op 19 oktober 1891 besloten een eigen gemeente te stichten in Valthermond. Er werd een kerk gebouwd bij de Bakkerslaan op plaats 30 aan het Zuiderdiep. Ook binnen de gereformeerde kerk, was het men niet altijd eens met elkaar. Het werd een conflict dat zo hoog opliep dat er een landelijke scheuring kwam in de kerk. Het was het jaar 1944 dat er een scheuring kwam. De groep die de kerk verliet, stichten de vrijgemaakte gereformeerde kerk (art.31). Na deze beslissing werd besloten dat de ‘vrijgemaakten’ de kerk behielden bij de Bakkerslaan. In 1975 kwam er een samenwerking met de vrijgemaakte gemeente van Musselkanaal. De kerk bij de Bakkerslaan ( Mondenweg) is in de jaren negentig afgebroken.
Gereformeerd ‘Doxa’
De gereformeerden, die zich hadden afscheiden van de kerk bij de Bakkerslaan, bouwden in 1957 een nieuwe kerk aan de Doorsnee in Valthermond. De gereformeerde gemeente ‘Doxa’ in Valthermond en de hervormde ‘Bethelgemeente’ zochten steeds meer samenwerking. Dat leidde tot ‘Samen op weg gemeente’ en uiteindelijk werd het dus een PKN gemeente, Protestantse kerk Nederland. De kerk aan de Doorsnee werd verkocht en de kerkdiensten worden gehouden in de Hoeksteen.
Christelijke Gereformeerde kerk
Op 26 april 1898 vond er een vergadering plaats in Valthermond voor het oprichten van een zelfstandige kerk. De vergadering vond plaats in een houten gebouwtje op plaats 32 aan het Zuiderdiep. In 1921 was het zover dat er een stenen kerk kwam op plaats 49 aan het Zuiderdiep 315. Het is nooit een grote gemeente geweest. In 1986 kreeg de gemeente pas hun eigen predikant. Het werd de 26 jarige Hans Gerard Schenau. Uiteindelijk is de kerk in 1995 opgeheven en in 1996 afgebroken.
Het Leger Des Heils
Het Leger des Heils, heeft niet zo lang een kerk gehad in Valthermond. Ze begonnen in een houten gebouwtje aan het Noorderdiep op plaats 74. Het houten gebouwtje werd in de oorlog gevorderd door de Duitsers en afgebroken. Het Leger des Heils kon tijdelijk gebruik maken van de Baptisten kerk. Er werd een nieuwe kerk gebouwd op plaats 61, nu hoek Vrijheidslaan en Rooilaan, dit was in 1948. Het was de enige kerk in Valthermond die wit geschilderd was. De kerk is in 1969 afgebroken. De kerkgangers vonden onderdak in Nieuw Weerding en in Emmen.
Baptisten gemeente
Wist u dat de Baptisten in Nederland voor het eerst bij elkaar kwamen in Gasselternijveen? In mei van het jaar1845 verzamelde zich een groep mensen bij een boerderij in Gasselternijveen. Zeven volwassenen lieten zich dopen door onderdompeling. Achter in de boerenschuur kleedde men zich om, om daarna in het water van een sloot (Wieke) bij de boerderij te stappen. Zo was de eerste doping door onderdompeling een feit. Rond 1900 waren er in Valthermond ook al een aantal baptisten, maar die waren meer gericht op Nieuw Weerdinge. Maar toch kregen de baptisten in 1914 hun eigen kerkgebouw aan het Zuiderdiep 160 in Valthermond. Echter, van een officiële gemeente was nog geen sprake.
Pas in 1946 sloot de kerk zich aan bij de Unie van Baptisten Gemeenten in Nederland. De baptisten hadden geen eigen voorganger. In 1977 werd de heer Oldenburger uit Emmen aangesteld met een volledige dagtaak. Maar ook hier ging het niet goed. Door verschillende inzichten ontstond er een breuk in de kerk. Een groep scheidde zich af en vormde een tweede gemeente met de naam ‘Elim’ Deze groep kerkte in het Brughuus. Dit duurde zo´n vier jaar, waarna de meeste leden weer terug gingen naar hun oude gemeente. De oude kerk aan het Zuiderdiep had de laatste jaren veel onderhoud nodig, maar werd ook door het aantal groeiende gemeenteleden te klein. En zo vond men een andere gebouw. De voormalige sporthal aan de Wilhelminalaan stond al een aantal jaren leeg, omdat er bij het Brughuus een nieuwe sporthal was gebouwd. De Baptistengemeente kocht de sporthal in 1989 en werd verbouwd tot kerk. De oude kerk aan het Zuiderdiep is in 2006 afgebroken.
De gemeente der Vrije Broeders heeft ook nog een gebouwtje gehad op plaats 90 aan het Zuiderdiep. Het was een kleine gemeente zo’n 15 gezinnen, maar verder is hier niets over bekend.
Ooit zeven kerken in Valthermond. Nu nog twee, ‘De Baptistenkerk’ en de PKN gemeente ‘De Hoeksteen’.
Jan H. Ottens
