Wie Valthermond zegt, zegt ook KARNA. Het merendeel van de inwoners kent het KARNA natuurlijk wel, maar het zijn vooral de oudere bewoners die er nog een verhaal bij hebben. Zij hebben bijvoorbeeld ooit leren zwemmen bij de ‘Karna-brug’ op de kruising van de Tonkenswijk en het Dwarsdiep. Ik sprak met Hendrik-Jan Schepel, bedrijfsleider van het KARNA aan de Valtherblokken-Zuid.
Het KARNA (Kweekinstituut van AardappelRassen ten behoeve van de Nederlandse Aardappelmeelindustrie) werd opgericht in 1954 door gezamenlijke aardappelmeelfabrieken. Deze aardappelmeelfabrieken hebben zich later weer verenigd in Avebe. Vandaag de dag is Karna een onderdeel van Averis dat is ontstaan in 2001 door het samenbrengen van Karna met een aantal leveranciers van pootgoed van zetmeelaardappelrassen.
Wie Valthermond zegt, zegt ook KARNA. Het merendeel van de inwoners kent het KARNA natuurlijk wel, maar het zijn vooral de oudere bewoners die er nog een verhaal bij hebben. Zij hebben bijvoorbeeld ooit leren zwemmen bij de ‘Karna-brug’ op de kruising van de Tonkenswijk en het Dwarsdiep. Ik sprak met Hendrik-Jan Schepel, bedrijfsleider van het KARNA aan de Valtherblokken-Zuid.
Het KARNA (Kweekinstituut van AardappelRassen ten behoeve van de Nederlandse Aardappelmeelindustrie) werd opgericht in 1954 door gezamenlijke aardappelmeelfabrieken. Deze aardappelmeelfabrieken hebben zich later weer verenigd in Avebe. Vandaag de dag is Karna een onderdeel van Averis dat is ontstaan in 2001 door het samenbrengen van Karna met een aantal leveranciers van pootgoed van zetmeelaardappelrassen.
Voedingsmiddelenindustrie
Het KARNA heeft als opdracht om aardappelrassen te ontwikkelen met een zo hoog mogelijke hoeveelheid zetmeel- en eiwitopbrengst. De aardappelrassen die ze hier kweken zijn dus niet bedoeld voor onze eettafel en ook niet voor de patatindustrie. Wel worden hier aardappelen gekweekt voor de voedingsmiddelenindustrie om hun zetmeel. Naast andere toepassingen wordt zetmeel in voedingsmiddelenindustrie gebruikt als bindmiddel in voedingswaren, zoals in soepen, sauzen, pudding, vla, noedels, vegetarische hamburgers, borrelnootjes, winegums en drop. Als zoetstof wordt de uit zetmeel verkregen glucose gebruikt in limonades, snoep, ijs, gebak en jam. Maar ook in biergisting! Andere praktische toepassingen zijn behanglijm en stijfsel én het wordt verwerkt in dierenvoedsel. Kortom, in de meest brede zin speelt de aardappel, en aardappelzetmeel in het bijzonder, een onmisbare rol in ons dagelijks leven.
Kweekbedrijf in Valthermond
En dat kweken van deze aardappelen gebeurt al decennialang in ons onvolprezen Valthermond. Het KARNA is een zeer hoogwaardig kweekbedrijf, met uitgestrekte landerijen, kassen en uiteraard een groot laboratorium. Ik sprak daarover met Hendrik-Jan Schepel (1973) die daar als bedrijfsleider de dagelijkse leiding heeft. Hij woont samen met echtgenote Marleen Smit (1975) en hun twee schoolgaande zoons in de bedrijfswoning bij het kweekinstituut. Marleen heeft daar een eigen bedrijf waarin coaching van talent- en loopbaan coaching de boventoon voeren.
Hendrik-Jan is geboren en getogen in het dorp Hellum, gemeente Slochteren, in Groningen. Zijn ouders hadden daar een boerderij. Na afronding van zijn agrarische studie aan de Hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden, startte hij zijn loopbaan als landbouwkundige bij Avebe en ging in Zuidbroek wonen. In 2007 ging Hendrik-Jan als bedrijfsleider aan de slag bij het Karna.
Zetmeelaardappelen
Hendrik-Jan legt mij uit dat op het KARNA in kassen aardappelrassen worden gekweekt die zich onderscheiden door nieuwe of betere eigenschappen met resistentie tegen bepaalde ziektes. Het kweken is verder gericht op het optimaliseren van de opbrengst aan zetmeel en aardappeleiwit. Er wordt specifiek ingezet op aardappelrassen die bijdragen aan een duurzame teelt van zetmeelaardappelen.
Na zes tot acht jaar uitselecteren en kweken worden nieuwe aardappelrassen op grotere schaal getest in de praktijk. Zo’n teeltprogramma op de 70 ha grond die het KARNA daarvoor beschikbaar heeft, geeft inzicht in het gedrag, de uiteindelijke opbrengst en de bewaarbaarheid van de nieuwe aardappelrassen.
Bij Avebe en Averis samen werken 1300 mensen. Op het KARNA werken daarvan 18 mannen en vrouwen in zeer uiteenlopende functies van MBO tot WO niveau als onderzoeker, kweker of laborant. Anderen zijn weer werkzaam in de kassen en schuren en op de kweekvelden. Er wordt niet alleen samengewerkt met andere kweekbedrijven in het land, maar ook met diverse scholen in Groningen en Emmen, Universiteit Wageningen en AOC Terra. Regelmatig bezoeken studenten van deze opleidingen het KARNA.
Daarnaast werken er ook seizoenwerkers en vakantiekrachten (uit Valthermond!) die helpen met het rooien, hoewel het rooien van de kweekveldjes steeds vaker gemechaniseerd gebeurt.
Duurzaam
Een zetmeelaardappelteler kan, zo laat Hendrik-Jan mij weten, met meerdere aardappelziektes te maken krijgen. De bekendste daarvan is misschien wel de aardappelmoeheid. Dat is de naam van het ziektebeeld. Hendrik-Jan legt uit dat dan op bepaalde plekken in een veld de groei van de aardappel achterblijft en het loof soms vroegtijdig afsterft. Deze plaag wordt veroorzaakt door ‘aaltjes’ die zich nestelen in het wortelstelsel van de aardappel en dat aanvreten. Het internet leert dat de bestrijding kan plaatsvinden door niet ieder jaar aardappelen op een vaste plek te kweken, door gebruik van lokgewassen en chemische bestrijdingsmiddelen óf door de grond onder water te zetten. Andere ziektes zijn wratten- en andere diverse schimmelziekten.
De kwekers van het KARNA zetten zich ervoor in om aardappelen tegen al die ziektes resistent te laten zijn zonder dat dit een hoge eiwit- en zetmeelopbrengst nadelig beïnvloedt. Juist door die resistentie hoeft er minder met chemische middelen gespoten te worden en wordt de teelt duurzamer en milieuvriendelijker. Duurzaam en milieubewust produceren staat hier dan ook hoog in het vaandel. “Dat dragen we ook uit”, zegt Hendrik-Jan.
Kweken is kruisen en selecteren
Voor het kweekprogramma worden elk jaar kruisingen gemaakt tussen ouderrassen die gewenste eigenschappen bevatten en die deze eigenschappen kunnen doorgeven op hun nakomelingen. Het proces begint steeds met meer dan 100.000 plantjes. De bedoeling is hiermee nakomelingen te verkrijgen die de gewenste eigenschappen van beide ‘aardappelouders’ zoveel mogelijk combineren. De huidige DNA-merkertechnologie stelt de onderzoekers van het KARNA in staat om uiteindelijk diverse zetmeelaardappelen te selecteren met de beste eigenschappen.
Op het KARNA wordt ook LED technologie toegepast bij de onderzoeken en het kweken. Kleine aardappelplantjes groeien in stellingen boven elkaar met daarboven LED verlichting. Daardoor wordt er energiezuinig en milieubewust gekweekt en is minder bedrijfsoppervlakte nodig.
Contact
Hendrik-Jan heeft in zijn dagelijks werk veel contact met aardappeltelers. In de zomermaanden, wanneer de aardappelen op het land staan, wordt aan telers en studenten feedback en voorlichting gegeven over de aardappelstudies. Dat alles gebeurt niet alleen op het veld maar ook in de presentatieruimte op het terrein van het KARNA.
Landbouw ligt onder het vergrootglas vanwege de stikstofproblematiek en in het bijzonder vanwege het teveel aan stikstofneerslag in de natuur. Bij landbouw wordt stikstof met name uitgestoten in de vorm van ammoniak: een kleurloos gas, dat vrijkomt wanneer urine in contact komt met dierlijke mest. Het gaat dan dus over de (intensieve) veehouderij. Er gaat geen dag voorbij of er staat wel iets over in de krant of het is een item op radio of televisie. Het kabinet werkt aan maatregelen om de stikstofneerslag te laten verminderen.
Ontvluchten
Aardappelplanten produceren geen stikstof maar gebruiken het en ontvangen het via bemesting. Bij het streven naar verduurzaming van aardappelteelt wordt op het KARNA onderzocht hoe ook de aardappelteelt kan bijdragen aan het verminderen van de stikstofproblematiek.
Toch, als het even kan, ontvlucht Hendrik-Jan zijn drukke werkzaamheden en staat hij op de schaats, loopt hard of gaat met zijn mountainbike op pad. Dat alles geeft hem, naast de voldoening van het werk, steeds weer nieuwe energie en maakt hem tot een tevreden mens.
Op het KARNA heb ik kort kennisgemaakt met aardappelonderzoek op hoog ontwikkeld niveau. Onderzoek en ontwikkeling die bijdraagt aan duurzame zetmeel productie en toenemende plantaardige eiwitproductie, die bijdraagt aan onze gezondheid. En dat alles zomaar in Valthermond. Ik ben er plaatsvervangend best een beetje trots op.
Richard Westerhof