Zwerfvuil kennen we allemaal en we komen het dagelijks tegen. Niet alleen voor de deur, ook in het winkelcentrum, op straat onderweg naar het werk en, triest genoeg, in de natuur. Dit zwerfvuil bestaat voornamelijk uit verpakkingsmateriaal van consumpties bijvoorbeeld blikjes, flesjes, sigarettenpakjes, wikkels of frietbakjes (grof zwerfafval) en sigarettenpeuken en kauwgom (fijn zwerfafval). Sinds de uitbraak van het coronavirus worden ook veel mondmaskers gedumpt. Een derde categorie zwerfafval bestaat uit grofvuil; groot en/of zwaar weggeworpen afval.
Over de problematiek van zwerfvuil sprak ik met Jan Zwart (1943) die met de regelmaat van de klok zwerfvuil ophaalt tijdens een wandeling van Bakker Van Veenen in Valthe naar zijn woning aan het Noorderdiep. Jan woont daar met echtgenote Willy (1943). Hun beide dochters wonen ook in Valthermond.
Jan is geboren en getogen in Valthe als zoon van bakker Zwart. De bakkerij met winkel stond aan de Hoofdstraat, hoek Leemkuilenweg en werd gerund door vader en moeder. Van de zes bakkerskinderen was Jan de oudste en natuurlijk hadden de kinderen ook een taak in de bakkerij. Jan kon goed leren, bezocht in Valthe de ‘School met den Bijbel’ en in Emmen de HBS en de Kweekschool. Maar dat betekende niet dat hij was vrijgesteld van werken in of voor de bakkerij. Ook hij had zijn ventroute en moest regelmatig het brood rondbrengen in Valthe en Valthermond. Dat deed hij er gewoon bij en in die tijd natuurlijk nog op een bakkersfiets zonder trapondersteuning.
Het was in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw bikkelen voor iedereen, zowel in het werk als in de studie. De mobiliteit van mensen nam toe en de supermarkten deden hun intree. Het werk in de bakkerij werd voor vader en moeder Zwart te zwaar en vast personeel aannemen was nu eenmaal te duur. De bakkerij sloot en stuk voor stuk zijn daarna vele winkels in Valthe ter ziele gegaan.
Onderwijzer in Amersfoort
Jan ging werken als onderwijzer in Amersfoort en heeft het daar twee jaar volgehouden. De hang naar thuis, de Hondsrug en de Veenkoloniën bleek groter dan al het moois dat de Gelderse Vallei te bieden had.
Jan ging werken als onderwijzer, nu heet dat groepsleerkracht, op school 58 in Valthermond en heeft het daar tot zijn pensionering in 2004 met heel veel plezier volgehouden. De school veranderde in de loop der jaren van naam, zo heette de school aan de Wilhelminalaan eerst nog Prins Johan Frisoschool en nu De Aanloop. Tot vorig jaar heeft Jan er nog hand en spandiensten verricht en hield hij de financiële administratie van de schoolreizen bij. Zestien jaar na zijn afscheid heeft hij daar definitief een streep onder gezet.
Zwerfvuil
Zoals iedere wandelaar wel ervaart, kwam Jan in zijn omgeving regelmatig zwerfafval tegen. Hij stoorde zich daar niet alleen aan maar ruimde het ook zo veel mogelijk op. En langzaamaan gleed de gewoonte erin om dat frequent en op meer plekken te doen. Het is niet zo dat hij heel Valthermond schoonhoudt. Dat is immers onbegonnen werk. Wel loopt hij regelmatig van Bakker Van Veenen naar huis. Ook loopt hij een keer per week een ‘rondje’ via de 72e Laan en de 84e Laan. Gewapend met vuilniszak en afvalgrijper doet hij dan zijn rondes en ruimt het zwerfafval op dat anderen hebben achtergelaten.
Het is natuurlijk niet verrassend dat hij veel blikjes en plastic aantreft. Hoewel ook voor hem merkbaar is dat de aantallen plastic flesjes verminderd zijn, vindt hij er af en toe nog wel één. Het statiegeld steekt hij dan uiteraard in eigen zak. In dat licht pleit Jan ook voor invoering van statiegeld op blikjes. Voor de plastic flesjes zijn overigens de mondkapjes in de plaats gekomen en onverminderd is het aantal lege pakjes sigaretten en de verpakkingen van de bekende hamburger- en fastfoodketens uit de omgeving. De fastfoodverpakkingen zijn kennelijk in de buurt van Valthermond leeggegeten en leeggedronken en dan wordt het tijd om ze uit het autoraam te gooien. ‘Weg is weg en mijn probleem niet meer’ denkt de wegwerper ongetwijfeld. Een laakbare mentaliteit, vindt Jan, die zich eraan stoort dat zoveel mensen niet het geduld kunnen opbrengen om te wachten tot de kliko thuis of die bij bv. een benzinestation.
Mentaliteit
Op de raaproutes die Jan loopt, komt hij geen andere afvalrapers tegen. Wel weet hij van twee echtparen in Valthermond en Valthe dat zij ook regelmatig met afvalgrijper en vuilniszak op pad gaan en ook aan een deel van de Valtherdijk wordt het zwerfvuil in de bermen regelmatig opgeruimd.
Veel meer personen kent hij niet die zwerfafval te lijf gaan. Jan vindt dat de mentaliteit van mensen zou moeten veranderen. We praten in klimaattoppen over leefbaarheid en milieu maar we beseffen onvoldoende dat we er zelf nog heel wat aan kunnen doen. “Neem je afval mee naar huis of dump het op een geschikte plek, maar dump het niet langs de weg of in de natuur”, zegt Jan. Het zou, naar zijn idee, al mooi zijn als de bewoners van Valthermond individueel of met elkaar hun straatje schoonhielden. Eén keer in de week de rommel rond het huis opruimen scheelt al heel erg veel en houdt Valthermond schoon.
Zwembad
Jan is nog heel actief en gezond van lijf en leden. In de zomerperiode is hij vrijwilliger in zwembad De Zwaoi. Hij zit daar dan iedere donderdagochtend al vanaf kwart voor zeven aan de kassa om op dat vroege uur de diehards onder de zwemmers te verwelkomen. Natuurlijk het liefst bij mooi weer, anders komen er maar heel weinig….
Het is duidelijk dat ik in Jan een milieubewuste inwoner van Valthermond ontmoet heb. Een betrokken mens die van harte hoopt dat dit gesprek met hem bijdraagt aan mentaliteitsverandering van mensen. “Het zou mooi zijn als ik ‘mijn helpende hand’ (de afvalgrijper) ooit aan de wilgen kon hangen” zo eindigt mijn gesprek met hem.
Ik twijfel er niet of er zijn na het lezen van dit interview Valthermonders die net iets meer dan gewoonlijk om zich heen kijken als ze de straat op gaan en met het oprapen van zwerfvuil, net als Jan Zwart, bijdragen aan het schoonhouden van Valthermond.
Richatd Westerhof