Jaarlijks valt er in iedere brievenbus van Valthermond een envelop met daarin de belastingaanslag van het Waterschap. In ons geval van het Waterschap Hunze en Aa’s. Dat is dan ook steeds het moment waarop ik mij afvraag wat het Waterschap precies doet en waaraan ik bijdraag. Aanleiding genoeg dus om eens een gesprek te hebben met Wilfried Heijnen die als beleidsadviseur planvorming werkzaam is bij ‘ons’ Waterschap.
Wilfried Heijnen (1967) is geboren en getogen in Klazienaveen, zijn grootvader werkte daar nog als turfsteker in het Veen. Hij spreekt, als hij dat wil, ook echt de taal van het veen. Wilfried ging naar school in Emmen en studeerde af aan de Hogeschool Van Hall Larenstein (1991) in Velp. Daar volgde hij de opleiding Land- en watermanagement met bodem en water als afstudeerrichting. Wilfried woont nu met echtgenote in Erica. Hun drie zoons wonen, werken en studeren in de stad Groningen.
Terug naar het noorden
Van meet af aan heeft zijn studie hem gebracht waar hij belangstelling voor had. Studierichtingen als cultuurtechniek, natuurontwikkeling en waterbeheer hadden van meet af aan zijn interesse. Na zijn afstuderen is Wilfried gaan werken bij het Waterschap Noordoostpolder, nu onderdeel van het Waterschap Zuiderzeeland. In 2002 was het echter genoeg. De hang om terug te keren naar de rust en de landschapsdiversiteit van het Noorden van het land werd te groot en zo kwam hij terecht bij het Waterschap Hunze en Aa’s. Een besluit waarmee hij nog iedere dag blij is. Privé en werk vielen zogezegd op hun plaats. De puzzel paste, maar is nog niet afgemaakt.
Waterschap Hunze en Aa’s
Het Waterschap heeft de wettelijke zorg voor voldoende en vooral schoon water in de kanalen, sloten en wijken en voor sterke dijken die ons beschermen tegen het water. Het beheergebied ligt in Noordoost-Drenthe en Oost-Groningen, het stroomgebied Nedereems. In dat gebied ligt 3.525 km aan kanalen en sloten plus 795 km aan kanaaldijken. Tot het begin van deze eeuw kenden we nog aparte Zuiveringsschappen met de zorg voor de waterkwaliteit. Die bestaan niet meer en de 13 rioolwateringzuiveringen in het beheersgebied zijn overgedragen aan het Waterschap. Daarnaast beheert het nog twee grote pompgemalen, die recentelijk nog zijn ingezet om de enorme hoeveelheden regenwater uit Valthermond in Eems en Dollard te pompen.
Het waterbeheer is de exclusieve taak van de waterschappen. Zij regelen het peilbeheer, de water aan- en afvoer, de zuivering van het afvalwater, beheren en onderhouden de hoofdwatergangen en dragen er zorg voor dat het waterleven toeneemt.
Klimaatverandering
De Veenkoloniën moeten voorbereid worden op klimaatverandering en bodemdaling. Lange perioden van droogte naast hevige korte regenbuien, zullen toenemen. Dat betekent vooruitdenken en samen met de grondgebruikers, zoals de landbouw, het watersysteem daarop aanpassen. Het waterschap adviseert daarin aan gemeenten en provincies. Maar dat niet alleen, er wordt ook gewerkt aan natuur- en beekherstel en het recreatief medegebruik daarvan (bv. kanoën en hengelsport) en het hoog en droog aanleggen van de woon en werkomgeving.
Respect voor de waarde van het water als onderdeel van onze leefomgeving is de grondhouding van de ruim 360 medewerkers van Waterschap Hunze en Aa’s. Los van de uitoefening van hun wettelijke taak is er bij hen altijd zorg en aandacht voor biodiversiteit in hun landschappelijk werkgebied.
Veenoxidatie
Wilfried vertelt makkelijk en graag over de taken van het Waterschap en over zijn rol daarin. Hij is nu onder meer actief met ‘Bodemdaling door Veenoxidatie’ in een pilotgebied aan de zuidzijde van Valthermond, langs de Hondsrug tussen Weerdinge en Exloo. Hij toont mij daarbij een bodemkaart waarop zichtbaar is waar in Valthermond nog veen in de bodem voorkomt en tot hoe diep dat veen nog aanwezig is in zogeheten ‘veenputten’.
Voornamelijk langs de Hondsrug, in het Hunzedal, zit nog veel veen in de bodem. Zolang veen nat blijft en onder het grondwaterpeil ligt, zal het veen niet in aanraking komen met zuurstof en daardoor niet oxideren (=verbranden). Maar zodra het veen boven het grondwater ligt komt het oxidatieproces op gang dat tot bodemdaling leidt.
Valthermond daalt
In Valthermond en omgeving ligt het beperkt aanwezige veen voor een groot deel boven het grondwaterpeil en oxideert, waardoor bodemdalingen kunnen optreden van circa 1 à 2 cm per jaar. Aan de wegen en eigen opritten is dit te zien. Het veenpakket is echter niet overal van gelijke dikte en daardoor daalt de bodem ook niet gelijkmatig. In de gebieden langs de Hondsrug, waar nog dikke veenpakketten aanwezig zijn, wil het Waterschap de huidige waterpeilen handhaven en niet verlagen, om daarmee oxidatie te voorkomen. Traditioneel gebruikt het waterschap hiervoor stuwen en duikers. Over de hoogte van de waterstanden en het gebruik van de open wateren is niet alleen overleg nodig met projectpartners zoals boeren, akkerbouwers en ondernemersorganisatie LTO. Ook zijn het Drents Landschap, Natuur en Milieufederatie Drenthe en Staatsbosbeheer hierbij betrokken. De Woningbouwverenigingen en Valthermond.NU zijn bij de start van de pilot in 2017 uitgenodigd inbreng te leveren en betrokken te raken. Momenteel richten de inspanningen zich op de grootste gebruikers in het pilotgebied: de landbouw.
Veenputten
In de pilot ‘Bodemdaling door Veenoxidatie’ komt dus alles bijeen. De Bodemkaart van Nederland geeft vanaf het maaiveld tot 1,20 meter diepte aan hoe de bodem is opgebouwd. Het waterschap deed vervolgens onderzoek naar de daadwerkelijke dikte van het nog aanwezige veen. Het blijkt dat er zeer lokaal nog diepere ‘veenputten’ tot 3 meter diep onder het maaiveld zitten. In traditionele Veenweidegebieden zoals Friesland, waar homogeen dikke veenpakketten nog tot in het maaiveld liggen, komt veel koolstofdioxide (CO₂) vrij. Daar staat het grondwater dan ook heel hoog waardoor eigenlijk alleen weideteelt mogelijk is. De grond blijft niettemin dalen door het oxideren van het veen. In onze omgeving ligt het nog aanwezige veen veelal onder de zandbovengrond waardoor er nog teelt mogelijk is van aardappelen, bieten en granen. Over het toekomstige gebruik van deze gronden en over hoe om te gaan met de lokale ‘veenputten’, wordt met de diverse geledingen overlegd. De uitkomst is nog ongewis, maar wij horen daar vast en zeker binnenkort meer over.
Namens het Waterschap praat Wilfried met lokale grondgebruikers en belanghebbenden over verantwoord grondgebruik voor de toekomst. Dat betekent keuzes maken en aanpassingen doen die ook inspelen op de gevolgen van klimaatverandering. Zoals hiervoor al vermeld is veiligheid een belangrijk aandachtspunt voor het Waterschap. Een hogere waterstand in Waddenzee en Eems, als gevolg van smeltende ijskappen en water opstuwende stormen vanuit het Noorden en Noordwesten, vragen zorg en aandacht voor de kwaliteit van dijken, stuwen en dammen.
Hoeveel Aa’s zijn er eigenlijk
Toen ik de naam van het waterschap zag, vroeg ik mij af hoeveel Aa’s er dan wel zouden zijn. Ik kende er slechts één maar het zijn er inderdaad meer. Vier om precies te zijn: de Drentsche Aa, de Mussel Aa, de Ruiten Aa en de Westerwoldse Aa.
Als je wilt weten hoe ze door het Drentse en Groningse landschap meanderen, dan moet je op internet even de site van het Waterschap bezoeken. Daar lees je ook een belangrijk statement van het waterschap: We werken aan schoon en voldoende water in kanaal, meer of sloot. Aan sterke dijken die u beschermen tegen overstromingen. En aan waterwegen die goed bevaarbaar zijn. We houden daarbij rekening met de verschillende belangen van natuur, landbouw en recreatie.
De Waterschapsbelasting
Natuurlijk praten we tot slot ook even over de envelop met de belastingaanslag. Iedereen die binnen het beheersgebied van Waterschap Hunze en Aa’s woont, betaalt mee aan de instandhouding van deze organisatie. Je betaalt een jaarlijkse belasting en waterzuiveringsheffing die gebaseerd is op de grootte van het huishouden. Heb je een eigen woning dan betaal je ook een bedrag naar rato van de WOZ-waarde van jouw huis. Bedrijven, boeren met landbouwgrond en eigenaren van wegen, betalen mee op basis van het aantal hectares dat zij bezitten. Bij elkaar een kleine € 95 miljoen. Met dat geld zorgt het waterschap voor veilige dijken om overstromingen te voorkomen, voor genoeg water van goede kwaliteit in sloten, kanalen en meren én het zuivert in rioolwaterzuiveringsinstallaties al het afvalwater uit onze douche en wc. Kortom, het Waterschap Hunze en Aa’s doet er dus veel mee.
Betrokkenheid en passie
En bij deze organisatie werkt dus ook Wilfried. Hij voelt zich een betrokken Veenkoloniaal, die met zijn inzet, toewijding en deskundigheid bijdraagt aan de toekomst van ons leef- en woongebied. Daarbij moet, als het aan hem ligt, het karakter van het veenkoloniaal gebied, en het nog aanwezige groen daarin, worden gekoesterd en de uitputting van onze bodem en omgeving tot staan worden gebracht. Het landschaps- en bodembeheer moet weer een boost krijgen met groene corridors met meer biodiversiteit. De balans in het landschap moet terug en waterbeheer is daar naar Wilfrieds mening een middel voor. Hij noemt het nu, ruim 150 jaar na de eerste ontginningen, tijd voor een opwaardering naar een nieuwe ‘Veenkoloniën 2.0’.
Het was voor mij een plezierige kennismaking met een betrokken medewerker van het Waterschap Hunze en Aa’s die mij heeft ingewijd in de belangrijke taken en verantwoordelijkheden die het waterschap (www.hunzeenaas.nl) hier heeft. Dit jaar zal ik mijn Waterschapsbelasting voor het eerst betalen met in mijn achterhoofd de gedachte ‘het geld wordt hier heel goed besteed’.
Richard Westerhof